College week 5 'Alberti en de Renaissance' (Vivianne)

 'Alberti en de Renaissance' 

Basis-gedacht en hun figuren:

Cirkel - Vierkant

Hemel -  Aarde

Oneindig - Eindig

Niet-manifest - Manifest

Essentie - Ding

Interne oorzaak - Uitwendig effect

Alles omvattend - Wat omvat wordt

Centrum - Vier richtingen

God - (Mens)

'Een kerk als gemaakte afspiegeling van perfectie'

Tempiëtto van Bramante (ronde vorm, cilinder)

In de vroege Renaissance werd er gesproken van een Portico --> De overgang van openbare ruimte naar de heilige ruimte. Deze overgang werd ook bereikt door de kerk op te tillen, zo werd het verheven boven de buitenwereld.

Men wilde zuivere architectuur op alle niveaus bereiken. Een ronde vorm, verhouding van de diameter en de hoogte van de cilinder. Alberti gebruikte ook de 'zuivere kleur' wit en daarbij zo min mogelijk schilderingen en beelden (in tegenstelling tot Palladio).

Pantheon en Kapel Maser (bij Villa Barbaro)

  

Pantheon

Kapel Maser

Portico van het Pantheon --> overgang van het provane naar het heilige.

Sommige porticco's werden destijds rondom het gebouw geplaatst, bij het Pantheon werd hij er echter voor geplaatst.

Voor Kapel Maser geldt dat alles wat naast de cirkel staat (opgetild) in relatie staat tot de cirkel.

Leonardo da Vinci

Schetsen van Leonardo da Vinci -->  cirkel wordt in het vierkant verweven, dit creeërt een eenheid en zorgt voor absolute schoonheid.

Hij past ook het Griekse kruis in zijn plattegrond toe, met gelijke armen.

Uiteindelijk werd hetgeen wat er in de kerk plaatsvond (dienst) bijna minder belangrijk dan het gevoel wat je moet krijgen als je het gebouw binnenkomt.

Verhoudingen, lichaamsmaten

in de plattegrond...

maar ook in de hoogte...

én in de details!

-----

Alberti liet het vierkant en de cirkel fuseren en kwam zo tot het Griekse kruis.

Volgens Alberti moest een kerk aan de volgende punten voldoen:

- vrijstaan, missen op een mooi plein

- sokkel boven het alledaagse

Vroege visie:

- geen bogen

- strenge entablement

- wit

- geometrisch vloerpatroon

- hoge ramen

- muziek en harmonie

Alberti's probleem:

verzoening  tussen het architectonische basiselement en de Griekse-Romeinse Renaissance

Romeinen --> Muur = basis, vlak

Grieken --> Zuil = basis, sculpturaal

               Gat in de muur                                                                              Iets waar je omheen kunt

Triomfboog van Constantijn, Rome

Als ze na de oorlog terug kwamen --> triomfboog als symbool van macht en

'wij hebben gewonnen!'

Samenvatting:

Grieken:

Functionele betekenis van zuil + sculpturaal

Romeinse architectuur:

Maakt Griekse zuilen tot wanddecoratie: cohesie van de muur

Probleem van tegenstrijdigheid:

Zuilen niet uit de muur gesneden maar als boog!

Een door zuilen gesteunde boog is niet samenhangend

Albert's compromis:

- Renaissanse is muurarchitectuur

- zuil is ornament

- bogen gesteund door pilaren

- zuil blijft de belangrijkste decoratie

Later:

Pilaten worden Pilasters

Alberti zoekt logica tussen Griekse architectuur en muurarchitectuur

----

Pilaster:

Pilaar:

Kolom:

Gastcollege over MUZIEK in the renaissance

Het Gastcollege,

     Muziek: tussen filosofie en ambacht

Gemaakt en gepresenteerd door Joop de Zwart Bedrijfskundige,filosoof en (amateur musicus)
namelijk Organist, klavecinist en dirigent (en na een kleine "google search" blijkbaar ook frequent gebruiker van social media zoals Twitter en LinkedIn.) (bron: http://twitter.com/#!/joopdezwart en http://nl.linkedin.com/in/joopdezwart)

joopdezwart Joop de Zwart 

gastcollege voorbereiden : donderdag voor architectuurstudenten spreken over Renaissancemuziek. Muziek als grondslag voor architectuur.

17 sep

joopdezwart Joop de Zwart 

Mijn presentatie voor vanmiddag is af: relatie tussen muziek en architectuur in de Renaissance. Proportie als representatie van het eeuwige.

22 sep

Joop de Zwart

Hogeschooldocent at Avans Hogeschool

Tilburg Area, Netherlands 

Higher Education

Current

• Hogeschooldocent at Avans Hogeschool

Past

• teacher at Willem van Oranje College
• teacher at Scholengemeenschap de Goudse Waarden

Education

• Universiteit van Tilburg
• Erasmus Universiteit Rotterdam
• Rijksscholengemeenschap Bergen op Zoom

Maar verder over Muziek: tussen filosofie en ambacht:


Waarom houd een architect zich bezig met muziek?

   -Ritme
   -Inspiratie
   -Belevenis
   -Gevoelens :) ;(  --> beelden



Vroeger ten tijde van de renaissance
waren de vakken op scholen in te delen in 2 groepen namelijk:

Trivium (taal)      en      Quadrivium (rekenen)

Dialectica                             Aritmetica

Gramatica                           Geometrica

Retorica                               Musica

                                              Astronomia

Quadrivium illustrated by Nicolo da Bologna in 1355.

Zoals je kan zien staat muziek integendeel met wat je vandaag de dag ziet tussen quadrivium, muziek werd dus beschouwd als een reken kunst. muziek was toen ook nog niet zo "makkelijk" als het tegenwoordig is. Toen in de renaissance was de enige plek waar echt muziek naar voren kwam de kerk. dit waren toen ter tijd meestal al indrukwekkende bouwwerken maar als je dan de complexe muziek van die tijd er bij hoort als je binnen komt maakt dat het geheel nog indrukwekkender.
Hier een voorbeeld, (meneer de Zwart lied bij binnen komst een stuk van de zelfde componist horen)

Maar is dit allemaal belanrijk voor de architectuur voor die tijd ja,
Want er staat veel op het spel! de architect met veel dingen vertegenwoordigen in zijn gebouwen zoals,
de waarheid, de kosmos en de eeuwigheid. Paladio gebuikte hier een zeer geavanceerd modulair verhoudings systeem voor.


In Muziek zijn gelijke soorten verhoudingen te vinden,

Bijvoorbeeld,
Octaaf, kwart, kwint

	Er zitten vier kwart noten in een maat. Dit wordt de vierkwartsmaat genoemd. Een kwartnoot duurt één tel.
	Er zitten twee kwart noten in een maat. Dit wordt de tweekwartsmaat genoemd. Een kwartnoot duurt één tel.
	Er zitten drie kwart noten in een maat. Dit wordt de driekwartsmaat genoemd. Een kwartnoot duurt één tel.
	Er zitten zes achtste noten in een maat. Dit wordt de zesachtste maat genoemd. Een kwartnoot duurt twee tellen.
	Er zitten twee kwartnoten in een maat. Een kwartnoot duurt een halve tel.

Gregoriaans:

De gregoriaanse muziek is de liturgiche muziek die eigen is aan de Romeinse liturgie in de Katholieke Kerk. De term gregoriaans wordt gebruikt om de kerkmuziek aan te duiden die sinds de 9e eeuw een vast onderdeel is van de kerkelijke liturgie in West-Europa.



terug naar de harmonie van de kosmos

"pierre de la rue - requiem (1) introïtus, kyrie" YouTube voorbeeld van meneer de Zwart

De eerste reacties die het oproept is dat het ritme loos is, er zit zeg meer geen voelbare maat in geen beat waarop je voet gaat meebewegen. De zang lijkt dwarsdoor elkaar te lopen maar klinkt toch harmonieus



Grieks denken,
 Neem bijvoorbeeld pytagoras, Plato, Timeaos zelfs Vitruvius kwam op hetzelfde uit
Rond en bol = ideaal

zie Wittkower p 14 en op.cit.p15

Polyfonie,

Onder polyfonie (Grieks: πολύς, veel; φωνή, stem, klank, geluid) verstaat men in de muziek: gecomponeerde meerstemmigheid, dat wil zeggen, meerdere melodieën tegelijkertijd, al dan niet in verschillende stemregisters, soms zelfs complex bezet. Het basisprincipe daarbij is dat alle stemmen gelijkwaardig zijn, of althans een volwaardige rol hebben. Voorbeelden van polyfone compositietechnieken zijn de canon en de fuga.

hierbij liet meneer de Zwart een filmpje zien:

DVD Obrecht
missa de sanctie donatiano
(gelaagdheid) tekst en stemmen muziek over en doorelkaar

Daarna liet hij dit horen

Thomas Tallis
40 voices --> huelgas Ensemble
Dietrich buxthende

en bij het uitlopen hoorden we
Bach hoogtepunten polyfonie

Ik heb op youtube iemand gevonden die deze polyfonie en ook ander muziek verwerkt in een animatie, zodat het ook voor iemand die geen noot kan lezen duidelijk is hoe alle muziek door elkaar loopt.

Voorbeeld 1

Gabrieli, Canzon per sonare no. 2, brass choir

Voorbeeld 2 

Bach, Toccata and Fugue in D minor

Kerk in Maser van palladio (Tempietto Villa Barbaro)

Tempietto Maser

Aan de voet van de helling staat villa Barbaro. Palladio heeft de kerk ontworpen en staat in contact met de kapel van de villa. De kerk is ontworpen voor de parochiegemeenschap van het dorp Maser. Het is niet met zekerheid te zeggen wanneer de aanvang van de bouwwerkzaamheden zijn geweest. Alleen is duidelijk dat in de fries staat gegraveerd het jaartal 1580. Dat zal het jaar van de ingebruikname zijn geweest. Ook staat in de fries gegraveerd de namen van de beschermheilige Marcantonio Barbar en Palladio.                                           Samen met het Olympisch Theater is de tempel het laatste werk van Palladio.  

Het referentie-model voor de tempel is duidelijk het Pantheon.

De relatie tussen de Tempietto en het Pantheon zit hem  in beleving, als het detail.

Ook is het mogelijk dat de reflecties op de palladiaanse tempel convergeren naar de oplossing voor een centraal plan van het project van de Verlosser, dan verlaten ten gunste van de longitudinale variatie, maar gewoon Marcantonio Barbaro had betoogd in persoon.

pantheon

Tiempetto Maser

De plattegrond van het gebouw is innovatief omdat het een combinatie van een cilinder en een Grieks kruis is. Vier grote pijlers dienen als steunberen aan de koepel even als de muren van de kapel dienen dubbel als steunberen voor de koepel , die specifiek is geïnspireerd door het Pantheon. Palladio kon hier zijn droom eindelijk zijn droom realiseren, een kerk met een cirkelvormig grondplan. Met de cirkel wil hij laten zien dat het, een eenheid is en die in wezen oneindig is. Zo wil hij uniformiteit en gerechtigheid aan God bewijzen. 

De Corinthische zuilengang en de trapvormige, hemisferische koepel verkondigen een affiniteit met de grote Rotonda in Rome. De omtrek van het schip wordt bepaald door een cirkel, terwijl de drie kapellen zijn teruggetrokken ver genoeg om het kruis armen te geven. 

Een bul (pauselijk document) dat door paus Sixtus V van 1585 verwijst naar de kerk die nieuw gebouwd is door Marc'antonio Barbaro in het midden van het dorp Maser tegen een kostprijs van zesduizend dukaten. Hetzelfde document geeft aan dat de Tempietto de oude parochiekerk van Maser had moeten vervangen, maar de overdracht werd nooit bereikt. De bul vertelt veel over het doel van het gebouw en de gekozen plaats voor het gebouw. De kerk werd ontworpen om de twee functies van de villa en de parochiekerk te vervullen, en dus werd deze op een prominente plaats op de weg van Asolo naar Treviso, grenzend aan zowel de Barbaro landgoed en het dorp, het gebouw te situeren. Deze situering van de Tempietto kwam overeen met aanbeveling van Palladio,  dat kerken kunnen worden geplaatst buiten de steden en gericht zijn naar wegen, zodat voorbijgangers zouden worden aangemoedigd om hun gebeden te zeggen, maar ook helpt te verklaren waarom de kerk de opdrachtgever als een oogpunt heeft. 

De kerk heeft een gecentraliseerde plattegrond, maar het is ruim genoeg om de dorpsbewoners en het huishouden van de villa te onderbrengen.

Het stucwerk van het exterieur en het interieur is misschien nog wel meer een weerspiegeling van de smaak van Marc'antonio Barbaro’s dan van Palladio's. Het voornaamste interieurmotief is een triomfboog gevormd door betrokken Corinthische zuilen die de ingang, het altaar en de uitsparingen flankeren.

In de wanden zijn de altaren (aedicules) ingespaard, die een gemeenschappelijk motief in de latere architectuur van Pallado geven. De voornaamste altaren bevatten stucwerk en cijfers ter herdenking van de patroonheiligen van de familie Barbaro. In tegenstelling tot andere kerken van Palladio, is de Tempietto schaars verlicht, maar dat dit toch in overeenstemming is met het doel als een mortuarium kapel voor de beschermheilige en zijn familie. in feite kan de hele kerk worden geïnterpreteerd als een familie gedenkteken, ondanks het ontbreken van grafschriften.

Perfecte kerk volgens Alberti

De Tempietto voldoet aan alle eisen die Alberti had gemaakt voor de ideale kerk, het was gepland in het centrum van een prachtig plein, het is vrij aan alle kanten, het staat op zichzelf op een hoog platform; de perfecte ronding, de rustige halve cirkel van de onthouding van geschilderde decoratie en het geplande gebruik van beelden: dit alles en meer kunnen worden toegevoegd blijkt Bramante in te liggen van de afdaling van Alberti als de uitvoerder van dierbaarste ideeën. Bramante, chronologisch en artistiek de bemiddelaar tussen Alberti en Palladio, vertegenwoordigt op hetzelfde moment de top van dit trio van grote humanistische architecten. Palladio heeft, aan het einde van zijn leven, het probleem zelf aangepakt van de gecentraliseerde kerk. Zijn kleine kerk in Maser met de strak klassieke portiek volgt het model van het Pantheon, de meest perfecte centrale kerk van de oudheid. In de plattegrond is het een complete cirkel met kapellen in de vier assen van het Griekse kruis, en is de cilinder gewelfd door de rustige hemel van de semi-circulaire koepel. Door het uitsluiten van een segment in de zuil, is het ontwerp gereduceerd tot een onvervalste unie van de twee elementaire vormen, cilinder en semi-cirkel. De muren zijn wit, er zijn geen schilderijen, en de decoratie bestaat uit beeldhouwwerken. Alberti's aanwijzingen voor de perfecte tempel zijn nog steeds geldig, en we kunnen zonder gevaar zeggen dat een verkeerde interpretatie, in weerwil van stilistische veranderingen, dit precies het soort van de kerk is van de schoonheid die zou hebben opgeroepen vóór Albarti.

indeling van een perfecte kerk volgens Alberti

Rol van de Tektoniek Villa Rotonda (Vivianne)

Het begrip 'Tektoniek':

‘’De tektoniek beschrijft het symfonische spel van materiaal, structuur en ruimtelijke beleving. De manier waarop een gebouw vervaardigd is heeft altijd een groot deel bepaald van haar uiterlijk, stemming en suggereert zelfs mogelijk gebruik’’ (bron: architectenweb.nl)

Rol Villa Rotonda:

- Groots aanzien

- Rijkdom

- Wijds uitzicht

- Macht

- Rust maar verondenheid met de steden via rivier en wegen

Opvallend, groots --> aanzien!

Uitzicht over de omgeving en landerijen

Aangepaste 'ruimtelijke puzzel' Villa Rotonda (Vivianne)

De (archi)tektonische symboliek achter Paladio

De villa’s van de renaissance voltrekken zich op het vlak van de totale uitleg van huis én tuin én Landschap. Dat de locatie geschikt is voor de villa is de taak van de renaissance architect. Voor het grondwerp van de villa’s had Paladio een aantal regels opgesteld. Zo moest de villa zich situeren centraal in de bezittingen van de landheer. Zodat deze een panorama zicht van 360® krijgt en de productie en dergelijke in de gaten kan houden, verbeteren en verdedigen.

   

Verder onderscheidt Palladio in zijn villa’s twee gebouwen, eentje voor de landheer en zijn familie, de ander voor de productie en beheer van de villa. Bij Palladio wordt het ontwerpen zelf onder controle gebracht, hetgeen resulteert in een logische groepering van absolute vormen in een groter geheel. De betekenis die deze elementen traditioneel hebben wordt in Palladio´s ontwerpen doorbroken, door die elementen zowel voor profane als sacrale gebouwen toe te passen. Door een stelsel van formele regels krijgen de elementen een plaats in een groter geheel en wordt hun onafhankelijkheid juist nog meer onderstreept.

De villa´s zijn verder minstens om een as symmetrisch en op deze as liggen de loggia en de hal. Ook verschaffen de loggia de toegang tot het gebouw, aan de voorkant (maakt voor Rotonda niet uit welke) van de villa’s maakt hij tempelfronten, dit doet hij omdat zulke tempelfronten duidelijk tonen waar de ingang van het huis is en de voornaamheid en pracht van het werk wel zeer verhogen.

De loggia’s hebben verschillende functies zoals eten, ijsberen en andere vormen van vertreding. Bij onze villa heeft Palladio ervoor gekozen om 4 loggia’s aan te brengen omdat vier verschillende uitzichten heeft, de een over de rivier, de ander over de omringende heuvels die eruit zien als een groot theater. Ook is het verzicht verschillend, de een is hier heel beperkt in, de andere eindigt op de horizon.

functionaliteit van de symbolische architectuur der renaissance!!

De symbolische architectuur van de renaissance is a-tektonisch te noemen. Zeker als je kijkt naar de werken van Palladio, in zijn bouwwerken zijn elementen verwerkt die de constructie verbergen. Er zijn schijn constructies ontworpen die doen lijken of het een constructief element is, echter deze zitten er alleen ter decoratie. Het gaat niet uit van schoonheid op zich, maar schoonheid door het toevoegen van elementen. Kunst verbergt de constructie en wekt een verwarrend beeld. De tektoniek die het bevat moet het hebben van zijn indeling en verhoudingssysteem. De symfonie die dat met zich meebrengt, hoe het uitbeeld waarvoor de gebouwen zich leenden. Het laat zien wat er vroeger als belangrijk werd beschouwd. Het statige, aanzien in de verschillende rangen en het imponeren van de medemens.

Echter is dit een mening naar tektoniek zoals wij het nu opvatten. Vroeger was er nog niet mogelijk wat er vandaag de dag allemaal kan. Niet elk materiaal kon tot zijn uiterste capaciteit worden toegepast, omdat hier de middelen niet voor waren. Tevens was er een andere opvatting van tektoniek. Men zag het uiterlijk als een status symbool, niet als een huid van het interieur. Interieur en exterieur hadden niet de samenhang die we er vandaag de dag aan koppelen. Functie betekende toen iets heel anders, er werden niet de leef eisen gesteld die we vandaag de dag stellen. Vooral in de woningbouw heeft de schil van een gebouw, vandaag de dag, niet meer als de functie: de inhoud omvatten/ binnen van buiten scheiden. Het statige van vroeger leeft nu een stuk minder. Imponeren is niet langer prioriteit nummer één.

Schijn constructie vanuit de renaissance voor het architectonisch oogpunt

De schijn constructie bij villa Rotonda bestaat voornamelijk uit schilderingen die eruitzien als constructie o.a.  kolommen en lateien of elementen die er dragend uitzien maar dit niet doen, en extra kolommen (meer dan nodig).

Werkelijke constructie

Er is weinig werkelijke constructie te vinden, deze is voornamelijk verstopt achter de kunst  van de renaissance. De constructie bestaat voornamelijk dan ook uit massieve dragende de wanden en kolommen.